• W Polsce zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 25 sierpnia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego,  z listy tych świadczeń zostaną usunięte wypełnienia amalgamatowe
  • Światowa Federacja Dentystyczna aktualizuje oświadczenie w sprawie stosowania tzw. czarnych plomb
  • Badania nie potwierdzają związku wypełnień amalgamatowych z problemami ze zdrowiem, np. chorobami nerek, chirobami autoimmunologicznymi, zaburzeniami pamięci i koncentracji czy problemami w okresie ciąży
  • Jednak amalgamat uwalnia niewielkie ilości rtęci (rzędu nanogramów), a część tej ilości wchłaniana jest przez organizm. Przy czym poziom rtęci w moczu wiąże się z liczbą i wielkością uzupełnień amalgamatowych
  • Ze stosowania amalgamatu, zgodnie z oświadczeniem FDI, dentyści powinni wycofywać się stopniowo, o ile pacjent nie należy do grupy ryzyka. W tym przypadku należy sięgnąć po inny, nie będący związkiem rtęci, materiał stomatologiczny

Amalgamat stomatologiczny. Wycofywany powinien być stopniowo

Światowa Federacja Dentystyczna (FDI) we wrześniu 2022 r. skierowała do organizacji członkowskich oświadczenie dotyczące stosowania amalgamatu w praktykach stomatologicznych. FDI podała, że dotychczas obowiązujące oświadczenia w zakresie bezpieczeństwa amalgamatu dentystycznego zostały zaktualizowane.  Organizacja podkreśla, że amalgamat stomatologiczny jest sprawdzonym klinicznie, efektywnym materiałem stosowanym do wypełniania ubytków w tkankach zęba.

Jednak uwalnia niewielkie ilości rtęci (nanogramy), z których część jest wchłaniana przez organizm. Jak wykazano, poziom rtęci w moczu jest skorelowany z liczbą i wielkością uzupełnień amalgamatowych, ale większy wpływ na obecność tego pierwiastka w organizmie mają zwykle inne źródła niż amalgamat dentystyczny (np. pożywienie). Niemniej wyrażono obawy dotyczące bezpiecznego stosowania tego rodzaju uzupełnień stomatologicznych w populacji ogólnej. 

Czarne plomby nie są przyczyną chorób i zwyrodnień

Większość wykonanych do tej pory badań nie wiąże uzupełnień amalgamatowych z rozwojem:

  • chorób przewlekłych i zwyrodnieniowych,
  • chorób nerek,
  • chorób autoimmunologicznych,
  • z zaburzeniami funkcji poznawczych,
  • negatywnym wpływem na przebieg ciąży
  • lub jakimikolwiek niespecyficznymi objawami w populacji ogólnej.

Grupami wrażliwymi są natomiast pacjenci ze zdiagnozowaną alergią na amalgamat lub jego inne składniki (srebro, cyna, miedź, kadm, cynk) bądź z istniejącą ciężką chorobą nerek. Podobnie jak w przypadku każdej innej interwencji medycznej lub farmaceutycznej, należy zachować ostrożność przy stosowaniu amalgamatu do odbudowy zębów u kobiet w ciąży (u ciężarnych obawy budzą również materiały alternatywne dla amalgamatu).

Pacjenci za ograniczeniami amalgamatu

W dokumencie FDI podano, że ze względu na zawartość rtęci w amalgamacie dentystycznym, pojawiły się obawy dotyczące jego potencjalnego wpływu na pacjentów, lekarzy i zespoły stomatologiczne, jak również na środowisko (amalgamat stosowany w praktykach jest jednym z kilku źródeł zanieczyszczenia rtęcią, choć w bardzo ograniczonym stopniu). Z tego powodu przedstawiciele zawodów związanych z ochroną zdrowia jamy ustnej uznają potrzebę ograniczenia stosowania rtęci, w tym amalgamatu stomatologicznego, zgodnie z potrzebami i preferencjami pacjenta.

Już w 2013 roku wspomniana Konwencja z Minamaty (zorganizowana przez ONZ) poparła stopniowe wycofywanie się ze stosowania amalgamatu w leczeniu stomatologicznym. Konwencja (przyjęta w 2017 roku) podkreśliła również potrzebę wzmocnienia programów nauczania w stomatologii w kierunku zapobiegania chorobom i profilaktyki zdrowotnej, a także poszerzania wiedzy na temat alternatywnych materiałów oraz technik odbudowy, w tym podejścia minimalnie inwazyjnego (w stosownych przypadkach).

Rekomendacje. Światowa Federacja Dentystyczna o amalgamacie

FDI wspiera działania Światowej Organizacji Zdrowia na rzecz stopniowego wycofywania amalgamatu dentystycznego. Będzie to możliwe do osiągnięcia poprzez zwiększenie nacisku na zapobieganie chorobom i promocję zdrowia, a także badania nad rozwojem i dostępnością alternatywnych metod leczenia. W leczeniu stomatologicznym należy stosować materiały do odbudowy zębów, które są skuteczne i bezpieczne dla pacjenta, jak i zespołu stomatologicznego, przy jednoczesnej dbałości o środowiska naturalne.

Wszelkie decyzje dotyczące leczenia powinny opierać się na aktualnych dowodach naukowych, jak najlepszym interesie pacjenta i właściwej ocenie klinicznej lekarza dentysty, przy jednoczesnym uwzględnieniu integralności środowiska i zdrowia populacji.

Tatuaże amalgamatowe objawiają się jako przebarwienia błony śluzowej jamy ustnej, ale mają łagodny charakter, a ich leczenie nie jest konieczne. Zmiany lichenoidalne jamy ustnej mogą w bardzo rzadkich przypadkach wystąpić w sąsiedztwie uzupełnień amalgamatowych, jako reakcja autoimmunologiczna lub reakcja alergiczna na składniki amalgamatu. Jeśli u takich pacjentów testy płatkowe skórne na alergię na rtęć lub inne składniki amalgamatu dadzą wynik pozytywny, wymiana uzupełnień może wpłynąć na poprawę stanu tkanek.

FDI zaleca, by wycofywano się ze używania amalgamatu stomatologicznego  poprzez:

  • zwiększony nacisk na zapobieganie chorobom i profilaktykę zdrowotną;
  • dalsze badania i rozwój materiałów bezrtęciowych do uzupełnień, stomatologicznych (bezpiecznych dla zdrowia i środowiska),
  • odpowiednią edukację w zakresie stosowania alternatywnych materiałów i technik do wykonywania uzupełnień protetycznych na uczelniach medycznych oraz na szkoleniach ustawicznych,
  • ograniczenie, a jeśli to możliwe, rezygnację ze stosowania amalgamatu stomatologicznego: w przypadku zmian chorobowych, w których można użyć innych materiałów do odbudowy (szczególnie w pierwszym leczeniu odtwórczym oraz u młodych pacjentów), u osób o szczególnych uwarunkowaniach medycznych, np. pacjentów z ciężką chorobą nerek lub pacjentów, u których występują reakcje alergiczne na amalgamat, bądź lichenoidalne zmiany kontaktowe w błonie śluzowej jamy ustnej, z wyjątkiem sytuacji, gdy lekarz stomatolog uzna to za konieczne w oparciu o specyficzne potrzeby pacjenta i sytuację kliniczną.

Zalecenia te mogą być realizowane w różny sposób w różnych krajach lub regionach, gdzie zastosowanie mogą mieć inne, specjalne przepisy. 

Polska wycofuje amalgamat z leczenia. Zamiast inne wypełnienia na NFZ

Warto wspomnieć, że kolejnym przyczynkiem do dyskusji na temat stosowania amalgamatu stomatologicznego była w ostatnim czasie decyzja o rezygnacji z tego materiału w naszym kraju, co jest zgodne z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie rtęci. Minister zdrowia ogłosił 25 sierpnia rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego, zgodnie z którym z listy świadczeń gwarantowanych zostaną usunięte wypełnienia amalgamatowe. Ministerstwo Zdrowia poinformowało, że w miejsce wycofywanego amalgamatu dla wszystkich pacjentów dostępne będą wypełnienia z cementu szkłojonomerowego, cementu szkłojonomerowego o zwiększonej gęstości oraz cementu szkłojonomerowego wzmocnionego żywicą.