• Od 6 września 2021 r. wzmocnione zostały prawa pacjentów niepełnosprawnych i starszych w zakresie dostępności m.in. do świadczeń medycznych, które nie powinny być ograniczane z uwagi na bariery architektoniczne i komunikacyjne.
  • Osoby ze szczególnymi potrzebami uzyskały prawo do złożenia skargi na brak dostępności do świadczeń m.in. medycznych.
  • Ministerstwo Zdrowia podjęło współpracę z NFZ w zakresie wypracowania rekomendacji dla NFZ dotyczących uwzględniania w zawieranych przez NFZ umowach zapisów dotyczących obowiązku zapewniania dostępności do świadczeń medycznych.

Kwestie dotyczące spełniania warunków, służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, regulują przepisy prawa budowlanego, a także przepisy ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz. U z 2020 r., poz. 1062 („ustawa o dostępności”).

Kogo dotyczy obowiązek zapewnienia dostępności 

W aktualnym stanie prawnym zapisy art. 3 ustawy o dostępności wskazują precyzyjnie, kogo dotyczy obowiązek zapewniania dostępności – m.in. jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 869, z późn. zm.) oraz innych, niż wymienione, państwowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.

Od 6 września 2021 r. weszły w życie istotne przepisy związane z obowiązkiem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, przy czym najważniejsze zmiany dotyczą możliwości złożenia wniosku o zapewnienie dostępności, skargi na brak dostępności, prawa do informacji, jak i uwzględniania dostępności w zawieranych umowach i zamówieniach.

Od 6 września 2021 r. zaczął obowiązywać m.in. art. 4 ust. 3 ustawy o dostępności. W świetle tego zapisu podmiot publiczny jest zobowiązany do określenia w treści umowy zawieranej z podmiotem niepublicznym, a dotyczącej realizacji zdań publicznych lub będącej wynikiem zamówień publicznych, warunków służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, z uwzględnieniem minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy.

Od 6 września 2021 r. obowiązują również przepisy zawarte w art. 30 ustawy o dostępności, które stanowią, że osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, po wykazaniu interesu faktycznego, ma prawo wystąpić do podmiotu publicznego, z którego działalnością jest związane żądanie zapewnienia dostępności, z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej.

Ustawa wskazuje, że zapewnienie dostępności, w zakresie określonym we wniosku, powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Skarga na brak dostępności np. do lecznicy

Z tymi uprawnieniem związana jest ściśle kolejna istotna zmiana mianowicie osoby ze szczególnymi potrzebami uzyskały prawo do złożenia skargi na brak dostępności.

Brak lub niewłaściwa reakcja ze strony podmiotu, do którego zawnioskowano o zapewnienie dostępności umożliwi osobie ze szczególnymi potrzebami złożenie skargi do prezesa zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Pozytywne rozpatrzenie skargi może skutkować nakazem zapewnienia dostępności, zaś niewywiązanie się z tego - nałożeniem kary pieniężnej.

Prawo pacjentów do informacji

Jednocześnie 6 września 2021 r. weszły z życie przepisy dotyczące prawa pacjenta do informacji. Na mocy art. 12 ust. 2 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2020 r., poz. 849) każdy pacjent, który jest osobą ze szczególnymi potrzebami, uzyskał prawo do otrzymania informacji o rodzaju i zakresie świadczeń udzielanych przez placówkę, prawach pacjenta oraz swoim stanie zdrowia w zrozumiały dla niego sposób (np. osoba głucha ma prawo otrzymać takie informacje w polskim języku migowym).

Oznacza to, że placówki realizujące świadczenia zdrowotne są zobowiązane do udzielenia powyższej informacji w zrozumiały dla pacjenta sposób.

Pomocne w tym zakresie może być przeszkolenie kadry placówki w zakresie znajomości polskiego języka migowego, czy też korzystanie z aplikacji typu tłumacz języka migowego on-line.

W obecnym stanie prawnym złożenie wniosku, jak i w razie konieczności, skargi na brak dostępności, ustawodawca przewidział jedynie w odniesieniu do podmiotów publicznych.

Kontrola przez NFZ kwestii dostępności do leczenia

W kwestii dotyczącej kontroli przeprowadzanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia zaznaczyć należy, że zgodnie z przepisami ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285) prezes NFZ może przeprowadzić kontrolę realizacji umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie, m.in. organizacji, sposobu i jakości udzielania świadczeń opieki zdrowotnej oraz ich dostępności, udzielania świadczeń opieki zdrowotnej pod względem zgodności z obowiązującymi przepisami, a także z wymaganiami określonymi w tej umowie, w tym wykonywania obowiązków nałożonych na świadczeniodawcę związanych z realizacją zawartej umowy.

W przypadku podmiotów niepublicznych, podstawę do weryfikacji spełniania obowiązku dostępności stanowią zapisy ustanowione w umowach zawieranych pomiędzy podmiotami leczniczymi a Narodowym Funduszem Zdrowia, zwany dalej „NFZ”. Należy przy tym zauważyć, że NFZ zawiera umowy w oparciu uregulowania określone w rozporządzeniu ministra zdrowia z 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2020 r. poz. 320).

Uprawnienia kontrolne NFZ dotyczą zatem udzielania świadczeń zdrowotnych zgodnie z wymogami zawartymi w przedmiotowym akcie prawnym.

Ministerstwo Zdrowia podjęło współpracę z NFZ w zakresie wypracowania rekomendacji dla NFZ dotyczących uwzględniania w zawieranych przez NFZ umowach zapisów dotyczących obowiązku zapewniania dostępności. Zadanie to jest elementem realizowanego przez Ministerstwo Zdrowia projektu „Dostępność Plus dla zdrowia”, którego podstawowym celem jest wspieranie działań na rzecz zwiększania dostępności placówek podstawowej opieki zdrowotnej, dalej jako „POZ”, oraz szpitali dla pacjentów ze szczególnymi potrzebami.

Praktyczne zalecenia dla NFZ, w jaki sposób uwzględniać kwestie dostępności i w konsekwencji jak weryfikować powyższe działania u świadczeniodawców zostaną zatem sformułowane w rekomendacjach.

Kogo uznaje się za osobę ze szczególnymi potrzebami?

Art. 2 ust. 3 ustawy o dostępności stanowi, że za osobę ze szczególnymi potrzebami uważa się osobę, która ze względu na cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Zatem do kręgu takich osób zalicza się więc m.in. osoby z niepełnosprawnością, w podeszłym wieku, kobiety w ciąży, rodziców z wózkiem dziecięcym.