radca prawny Michał Grabiec

Nasz niezłomny prawodawca nie ustaje w wysiłkach, aby ułatwić życie osobom stosującym ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Kilka dni temu weszła w życie nowelizacja ustawy o prawach pacjenta. W pakiecie zmieniono także ustawę o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Ustawodawca ten nie zważa jednak, że zaserwowana zmiana weszła w życie 9 lutego 2019 roku. Biedni prawnicy “od spraw medycznych” musieli zatem obudzić się w sobotę z przejmującym poczuciem funkcjonowania w zmienionej rzeczywistości prawnej. A zmiany nie są symboliczne, o czym niżej:

Osoba bliska pacjentowi
Ustawa zmieniła nieco definicję osoby bliskiej. Od 9 lutego 2019 roku, za osobę bliską uznajemy krewnego drugiego stopnia, czyli na przykład brata lub siostrę. Bracia i siostry mogą być zatem wdzięczni ustawodawcy i cieszyć powrotem na łono rodziny pacjenta.

Przepisy z  nieznanych przyczyn utrzymują przymus traktowania na przykład teściowej jako osoby bliskiej. Fikcja racjonalności prawodawcy w tym przypadku brutalnie zderza się z rzeczywistością wielu małżeństw.

Tajemnica informacji związanych z pacjentem
“Osoby, wykonujące zawód medyczny, są zobowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia pacjenta”. Jest to ogólna zasada dotycząca zachowania tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny.  Żeby nie było za łatwo, istnieją też pewne wyłomy od tej reguły. Również najnowsza nowelizacja namieszała co nieco w dotychczasowym stanie prawnym.

W myśl  przepisów tajemnica nie obowiązuje gdy:
1) tak stanowią przepisy odrębnych ustaw (na przykład w przypadku przesłuchania przez sądem karnym);
2) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób (sytuacje związane chociażby z podejrzeniem roznoszenia przez pacjenta chorób zakaźnych i koniecznością wdrożenia nadzoru epidemiologicznego);
3) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy;
4) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń (czyli po polsku – przekazania kolejnym lekarzom dotychczas zdobytej wiedzy o pacjencie).

Nowelizacja ustawy o prawach pacjenta wprowadziła zasadę, że w powyższych przypadkach ujawnienie tajemnicy może nastąpić “wyłącznie w niezbędnym zakresie“. Można mieć wątpliwości czy konieczne było aż takie doprecyzowanie, gdyż wynikało to z rozsądnej interpretacji przepisów. Nie zepsuto jednak zbyt wiele, za co należy się prawodawcy dozgonna wdzięczność.

W przypadku, gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażą zgodę na ujawnienie tajemnicy, także może zostać wskazany zakres ujawnienia tejże tajemnicy. Podobnie jak wyżej, zmiana nie do końca potrzebna, gdyż także  wynika ze zdrowego rozsądku – pacjent mógł już wcześniej  określić, że zgadza się na ujawnienie informacji dotyczących leczenia w szpitalu X, ale już niekoniecznie w szpitalu Y.

Sprzeciw pacjenta – droga sądowa
Ustawa wprowadza nową instytucję prawną – udzielany za życia sprzeciw pacjenta wobec ujawnienia tajemnicy po jego śmierci. Sprzeciw taki jest włączany do dokumentacji medycznej, natomiast pacjent powinien zostać poinformowany o skutkach sprzeciwu. Chodzi zapewne o skutki prawne, chociaż tego akurat ustawa nie precyzuje.

Sprzeciw pacjenta może zostać przełamany na drodze sądowej. Sąd może “odtajnić” informacje dotyczące pacjenta jeżeli jest to niezbędne:
1) w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta;
2) dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.

Sąd ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego może także rozstrzygać potencjalny spór pomiędzy osobami bliskimi – na przykład żoną i rodzicami zmarłego pacjenta dotyczący zakresu ujawnianej tajemnicy.

Wniosek taki może zostać złożony także przez lekarza (lub innego przedstawiciela zawodu medycznego) jeżeli ma on wątpliwości czy dana osoba może być uznana za osobę bliską pacjentowi. Postępowanie będzie toczyło się w trybie nieprocesowym, co sprawia, że owocem całej procedury będzie wydanie przez sąd postanowienia o ujawnieniu tajemnicy lub też odmowie jej ujawnienia.

Sąd w postępowaniu powinien wziąć pod uwagę następujące czynniki:
1) interes uczestników postępowania;
2) rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem;
3) wolę zmarłego pacjenta;
4) okoliczności wyrażenia sprzeciwu.

Udostępnianie dokumentacji medycznej
Podobne zasady dotyczą sprzeciwu pacjenta wobec udostępniania dokumentacji medycznej. Dotychczas dokumentacja medyczna była udostępniana osobie upoważnionej za życia przez pacjenta lub osobie, która była jego przedstawicielem ustawowym.

Teraz dokumentacja może zostać udostępniona także osobie bliskiej, co jest dosyć istotną zmianą. Żeby nie nadużywać tego uprawnienia przez osoby podające się za  “osoby bliskie” pacjentowi, nowelizacja wprowadziła również kontrolę sądową. W takim przypadku sądem rozpoznającym “proces o wydanie dokumentacji medycznej” będzie także sąd rejonowy, który będzie działał z inicjatywy osób bliskich lub osoby wykonującej zawód medyczny.

Żeby nie było za wesoło – według najnowszych doniesień – liczba wakatów w sądach dalej się dramatycznie powiększa. W całym 2018 roku nominacje sędziowskie otrzymało zaledwie dwadzieścia kilka osób.

Możliwe zatem, że nie będzie komu orzekać w przedmiocie ujawnienia tajemnicy lekarskiej lub upoważnienia do udostępnienia dokumentacji medycznej.

***

Michał Grabiec, radca prawny specjalizujący się w tematyce prawa medycznego. Zajmuje się obsługą prawną podmiotów leczniczych i reprezentacją procesową w medycznych postępowaniach cywilnych, karnych i dyscyplinarnych. Prowadzi wykłady i szkolenia z zakresu prawa medycznego. Twórca blogów oskarzeni.pl oraz blogoprawachpacjenta.com.pl, autor e-booka pt. „Prawa pacjenta dla lekarzy".