• Amalgamat dentystyczny uwalnia bardzo małe ilości (nanogramy) rtęci, z których tylko mała część jest wchłaniana przez organizm.
  • Dowody naukowe nie wiążą obecności uzupełnień amalgamatowych z chorobami przewlekłymi i zwyrodnieniowymi.
  • Personel gabinetu stomatologicznego powinien być przeszkolony w zakresie prawidłowego i bezpiecznego obchodzenia się z amalgamatem dentystycznym.
  • FDI wspiera wycofywanie amalgamatu dentystycznego z branży stomatologicznej.

Z uwagi na fakt, że amalgamat dentystyczny zawiera rtęć, pojawiły się obawy dotyczące jego potencjalnego wpływu na: pacjentów, lekarzy dentystów, zespoły stomatologiczne i środowisko.

Amalgamat dentystyczny jest jednym z kilku źródeł zanieczyszczenia środowiska rtęcią, aczkolwiek niewielkim. Specjaliści, zajmujący się zdrowiem jamy ustnej, dostrzegają jednak potrzebę ograniczenia stosowania rtęci, w tym amalgamatu dentystycznego.

Co w zamian amalgamatu

Warto zauważyć, że stopniowe ograniczanie stosowania amalgamatu dentystycznego jest stymulowane przez coraz większy nacisk na zapobieganie próchnicy, z wykorzystaniem badań naukowych skutkujących opracowywaniem coraz to nowych materiałów do wypełnień:
-  o dobrej jakości,
- bezpiecznych,
- trwałych,
- o dobrych właściwościach adhezyjnych,
- przyjaznych dla środowiska.

Leczenie stomatologiczne powinno gwarantować, że materiały do wypełnień będą nadal stosowane w bezpieczny i skuteczny sposób przez lekarzy zajmujących się zdrowiem jamy ustnej, przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska.

Amalgamat, a decyzje lekarza dentysty

Wszystkie decyzje  w sprawie leczenia stomatologicznego powinny opierać się na:
- aktualnych dowodach naukowych;
- najlepiej pojętym interesie pacjentów;
- rzetelnej ocenie klinicznej lekarza dentysty, z uwzględnieniem integralności środowiska i zdrowia populacji.

Amalgamat - przeciwskazania

Informacje zawarte w wytycznych FDI zostały oparte na najlepszych dostępnych dowodach naukowych.

Amalgamat dentystyczny jest klinicznie sprawdzonym i skutecznym materiałem do wypełniania zębów. Uwalnia bardzo małe ilości (nanogramy) rtęci, z których tylko część jest wchłaniana przez organizm.

Oczywiście w gestii lekarza dentysty jest podejmowanie ostatecznych decyzji w oparciu o szczególne potrzeby pacjenta i sytuację kliniczną.

Poziom rtęci w moczu jest skorelowany z liczbą i rozmiarem wypełnień amalgamatowych, ale zwykle większy wpływ na obecność rtęci w organizmie ludzkim mają inne źródła niż amalgamat.

Dowody naukowe nie wiążą obecności uzupełnień amalgamatowych z chorobami przewlekłymi i zwyrodnieniowymi, chorobami nerek, chorobami autoimmunologicznymi, zaburzeniami funkcji poznawczych, niepożądanym przebiegiem ciąży lub jakimikolwiek niespecyficznymi objawami w populacji ogólnej.

Grupy ryzyka to pacjenci z potwierdzoną alergią na amalgamat lub jeden z jego składników lub z ciężką chorobą nerek.

Podobnie jak w przypadku każdej innej interwencji medycznej lub farmaceutycznej, należy zachować ostrożność, rozważając umieszczenie jakichkolwiek materiałów do wypełnień stomatologicznych u kobiet w ciąży.

Pojawiły się również obawy toksykologiczne dotyczące alternatywnych materiałów wobec amalgamatu dentystycznego.

Zmiany liszajowate, zlokalizowane w jamie ustnej, mogą wystąpić obok wypełnień amalgamatowych (ale wyjątkowo rzadko), ze względu na wiele czynników, takich jak reakcja autoimmunologiczna lub reakcja alergiczna na składniki amalgamatu. Jeśli tacy pacjenci mają pozytywny wynik testów skórnych na obecność rtęci lub innych składników amalgamatu, wymiana wypełnień może zniwelować niekorzystne zmiany w błonie śluzowej.

Kroki służące wycofywaniu amalgamatu

FDI wspiera następujące praktyki wycofywania amalgamatu dentystycznego:
- zwiększony nacisk na zapobieganie chorobom i promocję zdrowia;
- wzmożone badania prowadzące do rozwoju wysokiej jakości materiałów bezrtęciowych do uzupełnień dentystycznych (ważna jest także ocena ich potencjalnego wpływu na zdrowie i środowisko);
- edukacja w zakresie stosowania odpowiednich alternatywnych materiałów i technik odtwórczych na uniwersytetach oraz podczas kursów kształcenia ustawicznego;
- ograniczenie i - jeśli to możliwe - unikanie stosowania amalgamatu stomatologicznego w przypadku:
- - zmian, z którymi można sobie poradzić za pośrednictwem innych materiałów odtwórczych (zwłaszcza przy pierwszym leczeniu odtwórczym młodych pacjentów);
- - osób ze specjalnymi schorzeniami, takimi jak ciężka choroba nerek lub z reakcjami alergicznymi na amalgamat lub z liszajowatymi zmianami w błonie śluzowej jamy ustnej;

Amalgamat – zasady postępowania w gabinecie stomatologicznym

Personel gabinetu stomatologicznego powinien być przeszkolony w zakresie prawidłowego i bezpiecznego obchodzenia się z rtęcią i amalgamatem dentystycznym, musi także przestrzegać następujących zasad:
- stosować wyłącznie kapsułkowany amalgamat dentystyczny do jednorazowego użytku zgodnie z normą ISO 20749:2017 Stomatologia (kapsułkowany amalgamat dentystyczny);
- unikać bezpośredniego kontaktu skóry z rtęcią i świeżo zmieszanym amalgamatem dentystycznym;
- podczas polerowania lub usuwania amalgamatu należy stosować chłodzenie wodą i systemy opróżniania o dużej objętości;
- kapsułki jednorazowego użytku (po zastosowaniu) i złom amalgamatu przechowywać w zamkniętym pojemniku i utylizować za pomocą odpowiednich środków odzysku rtęci;
- oczyszczać instrumenty z zanieczyszczeń amalgamatowych przed sterylizacją lub dezynfekcją termiczną;
- nie używać wybielaczy ani innych środków czyszczących zawierających chlor do przepłukiwania przewodów, w których mogą znajdować się cząsteczki amalgamatu;
- dbać o minimalizację ilości odpadów zawierających rtęć.

Wszystkie odpady amalgamatu, w tym zużyte kapsułki amalgamatu, nadmiar amalgamatu, amalgamat wychwycony w filtrach przy fotelu, filtry pomp próżniowych i separatory amalgamatu powinny być zbierane i bezpiecznie przechowywane do czasu przekazania licencjonowanej firmie zajmującej się recyklingiem rtęci.

Wyrwane zęby odrestaurowane amalgamatem należy również poddać recyklingowi z innymi rodzajami odpadów amalgamatowych.

Separatory amalgamatu, zgodne z normą ISO 111432, powinny być instalowane w klinikach dentystycznych i gabinetach stomatologicznych, w których stosuje się lub usuwa amalgamat dentystyczny.

Konwencja z Minamaty 

W 2013 r. Konwencja z Minamaty w sprawie rtęci poparła stopniowe wycofywanie stosowania amalgamatu dentystycznego w stomatologii odtwórczej.

Wytyczne, przyjęte w 2017 r., sprawiają, że konieczne jest strategiczne działanie w celu zmniejszenia zapotrzebowania na amalgamat dentystyczny do leczenia odtwórczego.

Konwencja podkreśliła również potrzebę wzmocnienia programów dentystycznych w kierunku zapobiegania chorobom i promocji zdrowia, a także wdrażania alternatywnych materiałów i technik odtwórczych, w tym zasady minimalnej interwencji.

Definicje:
Amalgamat dentystyczny: materiał wypełniający zęby przygotowany przez zmieszanie rtęci ze stopem amalgamatu dentystycznego.
Stop amalgamatu dentystycznego: proszek lub sprasowane granulki proszku ze stopu składającego się głównie ze srebra, cyny i miedzi, które po zmieszaniu z rtęcią tworzą amalgamat dentystyczny.

Piśmiennictwo
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. Stomatologia – słownictwo. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO. Numer dokumentu: 1942:2020
Dostępny pod adresem
https://www.iso.org/standard/72249.html
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. Stomatologia — Separatory amalgamatu. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO. Numer dokumentu: 11143:2008
Dostępny pod adresem
https://www.iso.org/standard/42288.html
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. Stomatologia — prekapsułkowany amalgamat dentystyczny. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO. Numer dokumentu: 20749:2017
Dostępny pod adresem:
https://www.iso.org/standard/68977.html
Komitet Naukowy ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR). Bezpieczeństwo amalgamatu dentystycznego i alternatywnych materiałów do odbudowy zębów dla pacjentów i użytkowników. Komisja Europejska; 2015.
Dostępne pod adresem:  
https://ec.europa.eu/health/scientific_committees/emerging/docs/scenihr_o_046.pdf.
Ajiboye AS, Mossey PA; Komitet Informacji Naukowej IADR, Fox CH. International Association for Dental Research Policy and Position Statement on the Safety of Dental Amalgamat. J Dent Res. 2020 Lip;99(7):763-768.
doi/10.1177/0022034520915878
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. Stomatologia – słownictwo. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO.
Numer dokumentu: 1942:2020.
Dostępne pod adresem
https://www.iso.org/standard/72249.html