• Wiatr, zimno, a także gorące, zimne, kwaśne i ostre posiłki lub napoje mogą zaostrzać przebieg choroby określanej jako neuralgia nerwu trójdzielnego.

• Farmakologiczne i chirurgiczne leczenie neuralgii.

• Wskazanie na nieinwazyjne leczenie z wykorzystaniem Gamma Knife.

Objawy neuralgii

Neuralgia nerwu trójdzielnego jest chorobą neurologiczną występującą u 15 osób na 100 tys. mieszkańców. Pojawia się ona najczęściej pomiędzy 40 a 60 rokiem życia i dwukrotnie częściej występuje u kobiet. Choroba ta polega na napadowych bólach połowy twarzy, które opisywane są niekiedy, jako najsilniejsze spośród tych, jakie towarzyszą innym jednostkom chorobowym.

Napady bólu mogą pojawiać się z różną częstością, a prowokować wystąpienie dolegliwości mogą: wiatr, zimno oraz gorące, zimne, kwaśne i ostre posiłki lub napoje. Nasilające się bóle zarówno, co do częstości pojawiania się, jak i intensywności mogą całkowicie zdewastować życie pacjenta.

Przyczyny neuralgii

Najczęstszą przyczyną neuralgii jest konflikt naczyniowo-nerwowy, co oznacza że w bezpośrednim sąsiedztwie nerwu trójdzielnego przebiega naczynie, które na przestrzeni czasu prowadzi do uszkodzenia osłonki mielinowej nerwu czemu przypisuje się wystąpienie bólów twarzy. Inną przyczyną neuralgii może być stwardnienie rozsiane, w którym z powodu rozpadu mieliny w pniu mózgowym i tworzeniu się ognisk demielinizacyjnych dochodzi do powstania neuralgii. Kolejną przyczyną nerwobólu (neuralgia objawowa) może być obecność guza, który uciska nerw trójdzielny. Istnieją jeszcze formy neuralgii nieznanego pochodzenia, gdzie przyczyny neuralgii nie można ustalić.

Neuralgia występuje w większości przypadków po jednej stronie twarzy, a bóle obustronne występują nie więcej niż u 2 proc. pacjentów i zazwyczaj towarzyszą innej chorobie, jaką jest stwardnienie rozsiane (SM).

Farmakologiczne leczenie neuralgii

W farmakologicznym leczeniu neuralgii stosowane są leki przeciwpadaczkowe, takie jak karbamazepina czy kwas walproinowy. Niestety wciąż jeszcze leczenie tej jednostki chorobowej zaczyna się od ekstrakcji zębów, bowiem niektórzy z lekarzy w chorobie uzębienia doszukują się przyczyny występowania bólu.

Metody chirurgiczne

Jest również wiele metod chirurgicznego leczenia neuralgii, jednak decyzję o ich zastosowaniu poprzedzić powinna dokładana diagnostyka rezonansem magnetycznym. Ważne jest aby stwierdzić czy u pacjenta nie występuje opisany wcześniej konflikt naczyniowo-nerwowy.

Skuteczność dla wszystkich metod chirurgicznych wynosi od 74-94 proc. Nawet dobry wynik leczenia potrafi na przestrzeni kilku lat ustąpić i dotyczy to przynajmniej  kilkunastu procent pacjentów.

Podstawową metodą leczenia chirurgicznego w przypadku stwierdzenia konfliktu naczyniowego jest mikrodekompresja naczyniowa. Operacja ta polega na otwarciu w znieczuleniu ogólnym tylnej jamy czaszki i przy zastosowaniu różnych materiałów odizolowania naczynia od nerwu trójdzielnego. Jest to jednak poważna operacja neurochirurgiczna na mózgu której, choć w niewielkiej ilości przypadków, mogą towarzyszyć różne powikłania neurologiczne.

Gamma Knife

Metodą nieinwazyjnego leczenia jest zastosowanie radiochirurgii Gamma Knife. Leczenie takie polega na umocowaniu do głowy chorego ramy stereotaktycznej, z którą w dalszym etapie wykonuje się badanie rezonansu magnetycznego. Rama ta, będąca stałym punktem odniesienia do struktur wewnątrzczaszkowych, pozwala na wykonanie planu napromieniania. Wykonuje się go stosując odpowiednie oprogramowanie za pomocą, którego umieszcza się na przebiegu nerwu trójdzielnego planowany obszar napromieniania. Leczenie kończy się przejściem chorego do aparatu Gamma Knife, gdzie 192 promienie niosące dużą dawkę energii jonizującej napromieniają nerw trójdzielny. Bóle ustępują zazwyczaj w ciągu dwóch miesięcy.

Termokoagulacja w zwoju Gassera

Inną, choć rzadziej stosowaną techniką jest termokoagulacja w zwoju Gassera, z którego wychodzą trzy gałęzie nerwu do czoła, policzka i brody. Metoda ta polega na wprowadzeniu długiej igły przez struktury czaszkowe do tego zwoju i wykonaniu koagulacji z użyciem temperatury 70-75 stopni Celsjusza. Powikłaniami leczenia neuralgii, najczęściej obserwowanymi w przypadku koagulacji, jest obniżenie czucia na twarzy, które w skrajnie rzadkich przypadkach przybrać może formę znieczulenia bolesnego. Pojawić się również mogą zaburzenia smaku, bowiem 2/3 przedniej języka unerwia również nerw trójdzielny. Inną, obecnie bardzo rzadko stosowaną, metodą leczenia nerwobólu jest gliceroliza zwoju Gassera polegająca na wprowadzeniu wysokoprocentowego alkoholu do struktur zwoju.

Jak wynika z zamieszczonego opisu  nie ma 100 proc. pewnej terapii dla neuralgii trójdzielnej. Wydaje się jednak, że najbardziej rekomendowaną powinna być metoda Gamma Knife, jako technika nieinwazyjna i niosąca najmniejszą ilość powikłań. Leczenie tą metodą odbywa się w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia  m.in. w Warszawie.

***  

Prof. dr hab. n.med. Mirosław Ząbek - uczestnik neurochirurgicznych staży szkoleniowych w: Finlandii, Niemczech, Szwecji, Włoszech, Hiszpanii, Francji, Stanach Zjednoczonych, Belgii i Japonii. Ukończył europejskie szkolenia w zakresie wertebroplastyki, kyphoplastyki, operacji oraz artroplastyki kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego, małoinwazyjnych operacji kręgosłupa oraz leczenia bólu za pomocą stymulacji układu nerwowego.

Kierownik Kliniki Neurochirurgii i Urazów Układu Nerwowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, zlokalizowanej w Mazowieckim Szpitalu Bródnowskim. Wieloletni konsultant krajowy w dziedzinie neurochirurgii.

Członek towarzystw naukowych w tym m.in. dwukrotnie prezes Warszawskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Neurochirurgów.

Wykonał ok. 3000 operacji tętniaków mózgu. Jako jeden z nielicznych na świecie przeprowadził serię operacji mózgu w krążeniu pozaustrojowym i głębokiej hipotermii. Zasłynął przeprowadzeniem pionierskich w Polsce operacji takich jak operacja wszczepienia stymulatora mózgu w leczeniu dystonii, operacja wszczepienia elektrod do głębokich struktur mózgu w zespole Tourette’a, seria operacji głębokiej stymulacji mózgu chorych z chorobą Parkinsona.

Autor lub współautor ponad 170 publikacji z zakresu medycyny.